Tôi vẫn nhớ cái lần đầu tiên đưa bạn trai (nay là chồng tôi) về nhà ra mắt. Anh ấy, một chàng trai lớn lên ở thành phố, gia đình không theo truyền thống thờ cúng tỉ mỉ, đã rất tò mò nhìn lên bàn thờ gia tiên trang nghiêm ở phòng khách nhà tôi. Trên đường về, anh hỏi tôi một câu rất thật: “Sau này mình có con, sống ở căn hộ chung cư nhỏ, liệu có nhất thiết phải có một bàn thờ lớn như thế không?”

Câu hỏi ấy khiến tôi trăn trở rất lâu. Bởi với tôi, bàn thờ ấy là một phần ký ức, là mùi trầm ấm áp, là không khí thiêng liêng mỗi chiều tối ba tôi thắp hương. Nhưng tôi cũng hiểu băn khoăn của anh ấy, của rất nhiều bạn trẻ hiện đại: Trong một không gian sống thu nhỏ, nhịp sống hối hả, liệu việc thờ cúng gia tiên có còn là điều “bắt buộc”?

Hôm nay, tôi muốn chia sẻ góc nhìn của mình, sau nhiều năm tìm hiểu và cân bằng giữa lòng thành kính với thực tế cuộc sống.

Góc Nhìn Truyền Thống: Không Chỉ Là “Bắt Buộc”, Mà Là “Cần Thiết”

Với ông bà, cha mẹ chúng ta, câu hỏi này có lẽ chẳng bao giờ xuất hiện. Bởi trong tâm thức Việt, bàn thờ gia tiên gần như là trung tâm tâm linh của ngôi nhà. Nó mang những ý nghĩa sâu nặng:

  • Đạo Hiếu được thể hiện bằng hành động cụ thể: “Cây có cội, nước có nguồn”. Bàn thờ là nơi vật chất hóa đạo lý đó, là minh chứng cho lòng biết ơn và sự tưởng nhớ của con cháu. Không có nơi thờ tự, người ta lo sợ sẽ bị xem là “bất hiếu”, “quên cội”.
  • Chỗ dựa tinh thần vững chắc: Ông bà tin rằng, tổ tiên luôn phù hộ, dõi theo con cháu. Bàn thờ là “địa chỉ” để họ về, là nơi gia đình gửi gắm những lo âu, cầu mong sự bình an. Trong những biến cố, đứng trước bàn thờ, lòng người ta được an ủi phần nào.
  • Sợi dây vô hình gắn kết gia tộc: Ngày giỗ, Tết, bàn thờ là điểm hội tụ. Nó nhắc nhở mọi người về nguồn gốc chung, giữ cho gia đình không bị phân tán, lạc lõng.

Vậy nên, trong góc nhìn truyền thống, đó không phải là chuyện “có nên hay không”, mà đã trở thành một phần tất yếu của văn hóa, một nguyên tắc trong cách bài trí nhà cửa. Như bà nội tôi thường nói: “Nhà mà không có bàn thờ, giống như người không có trái tim vậy”.

Góc Nhìn Hiện Đại: “Tâm” Quan Trọng Hơn “Hình”

Cuộc sống thay đổi, quan niệm cũng cần linh hoạt. Tôi gặp nhiều bạn trẻ sống xa quê, thuê trọ, ở căn hộ mini… Họ trân trọng truyền thống nhưng cũng đối mặt với thực tế khó khăn về không gian, thời gian, và đôi khi là sự khác biệt trong niềm tin.

Vậy, họ giải quyết thế nào?

  • Câu trả lời nằm ở chữ “TÂM”: Nhiều người trẻ ngày nay tin rằng, lòng thành kính và sự tưởng nhớ mới là cốt lõi, không nhất thiết phải gò ép vào một khuôn mẫu vật chất cố định. Việc sống tốt, đối xử hiếu thuận với cha mẹ khi còn sống, có lẽ còn ý nghĩa hơn một bàn thờ lớn mà lòng hờ hững.
  • Lin hoạt trong cách bài trí: “Bàn thờ” không nhất thiết phải là một tủ thờ gỗ lớn. Nó có thể là một kệ thờ nhỏ gọn, một góc trang trọng trên kệ sách, một chiếc bàn con đặt ở hướng đẹp trong phòng khách. Thậm chí, một chiếc hộp nhỏ đựng di ảnh và bát hương, khi cần thì bày ra, cũng là một cách thể hiện tấm lòng.
  • Trân trọng những dịp quan trọng: Dù không có bàn thờ lớn ngày ngày hương khói, nhiều gia đình trẻ vẫn duy trì việc sắm một mâm cơm đơn giản, thắp nén nhang vào ngày rằm, mùng một, giỗ chạp hay dịp Tết. Đó là cách họ giáo dục con cái về nguồn cội trong điều kiện của mình.

Vậy Cuối Cùng, Có Bắt Buộc Hay Không?

Theo trải nghiệm của tôi, câu trả lời là: Không có sự bắt buộc cứng nhắc về mặt hình thức, nhưng có một sự cần thiết về mặt tinh thần và văn hóa.

Việc có một không gian tưởng niệm, dù nhỏ bé, vẫn là điều nên làm. Nó không phải để “cho có”, mà để chúng ta có một điểm tựa tâm linh, một lời nhắc nhở về cội nguồn giữa dòng đời hối hả.

Còn nhà tôi bây giờ thế nào à? Sau nhiều trăn trở, vợ chồng tôi đã cùng nhau thiết kế một kệ thờ nhỏ, tinh tế, phù hợp với không gian căn hộ. Trên đó có di ảnh ông bà nội ngoại, một bát hương nhỏ và một bình hoa. Sáng sáng, thay vì đốt hương vòng (vì sợ khói), tôi thường chỉ thắp một nén nhang vào ngày đầu tuần. Quan trọng nhất, chúng tôi dùng không gian ấy để kể cho con nghe về cỗi nguồn của mình.

Tôi nghĩ, mỗi thế hệ có cách thể hiện riêng. Ông bà ta dùng một bàn thờ uy nghi để bày tỏ lòng thành. Còn thế hệ chúng ta, giữa bao bộn bề, có thể giữ gìn truyền thống ấy bằng một cách nhẹ nhàng, linh hoạt hơn, nhưng vẫn đầy đủ sự trân trọng. Điều “bắt buộc” duy nhất, có lẽ là một tấm lòng biết ơn và nhớ về nguồn cội – dù nó được thể hiện bằng cách nào đi chăng nữa.